Gdy dyskutujemy o dotacjach na ochronę środowiska, najczęściej na myśl przychodzi nam dofinansowanie projektów związanych z ochroną powietrza, powierzchni ziemi, gospodarką wodno – ściekową, czy ostatnio popularną gospodarką odpadami. Ochrona środowiska w połączeniu z funduszami unijnymi to dla nas przede wszystkim inwestycje w infrastrukturę, albo kampanie świadomościowe podnoszące naszą wiedzę i wrażliwość ekologiczną. Jednak nie tylko projekty polegające na  budowie, modernizacji oczyszczalni ścieków, montaż kolektorów słonecznych,  czy uruchamianie nowoczesnych sortowni i spalarni odpadów wpływają pozytywnie na stan środowiska naturalnego i ekosystemy. Wiele innych przedsięwzięć inwestycyjnych realizowanych w oparciu o fundusze strukturalne i Fundusz Spójności , pośrednio aczkolwiek istotnie wpływa na poprawę naszego środowiska. Prym wiodą tutaj projekty z zakresy transportu.

Powiązanie polityki transportowej z polityką ochrony środowiska jest bardzo silne, a Unia Europejska obie traktuje jako polityki priorytetowe. W wielu swoich publikacjach zwraca uwagę na aspekt wpływu rozwoju transportu na środowisko naturalne. Przykładowo w Białej Księdze z 2001 roku ( 6 z kolei) „Europejska Polityka Transportowa do roku 2010. Czas na decyzje” czy Zielonej Księdze „W kierunku nowej kultury mobilności w mieście” porusza się aspekty związane z racjonalizacją transportu miejskiego między innymi z uwagi na fakt, że zwiększony ruch i zatłoczenie miast, idą w parze z większym zanieczyszczeniem powietrza i hałasem oraz wypadkami. Transport miejski powoduje 40% emisji CO₂ odpowiedzialnej za zmiany klimatyczne oraz inne substancje zanieczyszczające, które mają negatywny wpływ na zdrowie mieszkańców miast. Istotną kwestią jest również emitowanie hałasu (mimo wdrożenia dyrektywy europejskiej 2002/49/WE w sprawie oceny i zarządzania poziomem hałasu w środowisku). Dlatego Unia Europejska promuje i dofinansowuje rozbudowę, remont i modernizację ekologicznego transportu miejskiego, czyli trolejbusów, tramwajów, metra i kolei podmiejskiej, a także promuje pozostałe, zrównoważone projekty, związane z transportem miejskim.

Największe projekty finansowane są Funduszem Spójności w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko w ramach Priorytetu VIII  Transport przyjazny środowisku. Celem tego priorytetu jest jak najpełniejsze wykorzystanie gałęzi transportu przyjaznych środowisku do przewozu osób i ładunków poprzez zwiększenie udziału w przewozie ładunków i osób gałęzi transportu alternatywnych w stosunku do transportu drogowego (transport kolejowy, morski, transport publiczny w obszarach metropolitalnych, intermodalny, wodny śródlądowy). Wydatkowanie ponad 12 miliardów euro, w tym prawie 8 miliardów euro wsparcia Unii Europejskiej ma  prowadzić przede wszystkim do lepszego zrównoważenia systemu transportowego, zmniejszenia negatywnego oddziaływania transportu na środowisko oraz do redukcji zatłoczenia motoryzacyjnego.

Na początek projekty dotyczące kolei. W ramach działania 7.1 Rozwój transportu kolejowego PKP i inne przedsiębiorstwa kolejowych przewozów pasażerskich mogą realizować projekty, które służyć mają polepszeniu parametrów technicznych linii kolejowych, w tym zwiększenia prędkości pociągów i zwiększenie nośności torów. Kolej ma stać się ekologicznym, atrakcyjnym i  alternatywnym do transportu drogowego (osobowego i ciężarowego) środkiem transportu pasażerskiego i towarowego. Nowoczesna kolej to mniejszy ruch kołowy, mniejszy hałas, ograniczona emisja spalin i substancji szkodliwych dla środowiska. W ramach działania, na które przewidziano 4,8 mld euro z Funduszu Spójności realizowane będą następujące rodzaje projektów:

• modernizacja i interoperacyjność  linii kolejowych
• zakup składów całopociągowych,
• zakup i modernizacja nowych wagonów pasażerskich do przewozów międzynarodowych i międzyregionalnych  oraz lokomotyw 
• modernizacja infrastruktury dworców kolejowych

Wybrane projekty indywidualne PKP  mogą liczyć na całkowite (100%) wsparcie z dotacji unijnej, zaś podmioty zajmujące się kolejowymi przewozami pasażerskimi na 50% dofinansowania przedsięwzięć taborowych.

Transport przyjazny środowisku to także transport morski. Polska powinna korzystając ze swojej uprzywilejowanej lokalizacji na mapie Europy- z dostępem do morzą. Poprawa stanu infrastruktury portów i  ich otoczenia jest integralnym elementem unowocześniania transportu morskiego, jako alternatywy dla obciążających środowisko kołowych form przewozu. Dlatego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko Działania 7.2 Rozwój transportu morskiego przeznaczono ponad 600 milionów euro na  modernizację i rozbudowę czterech bałtyckich portów morskich o kluczowym znaczeniu dla gospodarki: Gdańsk, Gdynia, Szczecin i Świnoujście wchodzące w skład sieci TENT, jak również cztery porty spoza sieci: Police, Elbląg, Darłowo, Kołobrzeg. Miasta portowe, zarządy portów morskich, urzędy morskie oraz zarządcy dróg portowych mogą starać się o wsparcie swoich przedsięwzięć środkami unijnymi na poziomie 85 a nawet 100%. Współfinansować można między innymi:

• budowę lub przebudowę dróg prowadzących do portów
• modernizację linii kolejowych prowadzących do portów
• budowę lub przebudowę nabrzeży portowych, basenów portowych, kanałów portowych, falochronów portowych, i wejść do portów
• modernizację torów wodnych
• zakup taboru, sprzętu i wyposażenia związanego z poprawą stanu bezpieczeństwa w transporcie morskim
• budowę infrastruktury terminali portowych
• budowę lub modernizację dróg kołowych i kolejowych w portach

Problemy z zanieczyszczeniem środowiska spowodowanym stale rosnącym natężeniem ruchu,  wzrostem liczby samochodów dotyka przede wszystkim europejskie aglomeracje i konurbacje miejskie. Postęp cywilizacyjny Polski to również intensyfikacja tych niepożądanych zjawisk związanych z zanieczyszczeniem atmosfery w skutek preferowania transportu indywidualnego samochodowego nad transportem zbiorowym – publicznym. Stanie w korkach to zmora wielu polskich kierowców. Hałas i spaliny to codzienność mieszkańców większości dużych miast. Dlatego również tą gałąź systemu transportowego – transport publiczny postanowiono uwzględnić w Programie Operacyjnym  Infrastruktura i Środowisko w ramach działania 7.3 Transport miejski w obszarach metropolitalnych. Wszystkie przedsięwzięcia w zakresie promowania transportu publicznego powinny przyczyniać się do zmniejszenia hałasu publicznego oraz emisji spalin pochodzących ze środków transportu. Z uwagi na to zarządcy infrastruktury, władze samorządowe i przewoźnicy dziewięciu polskich obszarów metropolitalnych: katowickiego, trójmiejskiego, warszawskiego, wrocławskiego, toruńsko-bydgoskiego, łódzkiego, krakowskiego, szczecińskiego i poznańskiego mają możliwość dofinansować w połowie (50% dofinansowania) przedsięwzięcia promujące rozwój przyjaznego środowisku systemu transportu publicznego (zwłaszcza ze względu na ograniczenie zanieczyszczenia i hałasu).  W ramach działania, na które przewidziano ponad 2 mld euro z Funduszu Spójności realizowane będą następujące rodzaje projektów:

• adaptacja, budowa, przebudowa, rozbudowa sieci szynowych (szybkiej kolei miejskiej, tramwaju i metra) i trolejbusowych
• budowa, przebudowa, rozbudowa przystanków, stacji i węzłów przesiadkowych, zintegrowanych z różnymi rodzajami systemów transportu
• projekty z zakresu telematyki poprawiające funkcjonowanie transportu publicznego

Pod hasłem transport przyjazny środowisku dofinansowany w ramach budżetu unijnego na lata 2007-2013 kryją się także projekty dotyczące transportu kombinowanego – intermodalnego. Dzięki budowie ogólnodostępnych terminali kontenerowych i centrów logistycznych na liniach kolejowych i w portach morskich, jak również wprowadzeniu nowoczesnych technik zarządzania w terminalach i centrach logistycznych wzrośnie zainteresowanie transportem intermodalnym jako alternatywą dla dotychczas stosowanych form przewozu towarów, a w konsekwencji ograniczony zostanie kołowy transport najdotkliwiej uderzający w środowisko naturalne. Operatorzy terminali i centów logistycznych, zarządy portów i przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą w zakresie transportu intermodalnego w najbliższych trzech latach mogą sfinansować w 50% swoje projekty, o minimalnej wartości 20 milionów złotych, między innymi dotyczące:

• budowy lub rozbudowy infrastruktury wchodzącej w skład kolejowych lub morskich terminali kontenerowych,
• budowy lub rozbudowy infrastruktury wchodzącej w skład centrum logistycznego, zlokalizowanego w porcie morskim lub na linii kolejowej
• zakupu lub remontu taboru intermodalnego obejmującego lokomotywy manewrowe, specjalistyczne wagony oraz intermodalne jednostki ładunkowe

Konkurs w ramach których rozdysponowane zostanie prawie 111 milionów euro Centrum Unijnych Projektów Transportowych (Instytucja Wdrażająca) planuje uruchomić w 2010 roku.

Ostatnią gałęzią transportu, uwzględnioną do dofinansowania w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko jest transport śródlądowy. Przedsięwzięcia inwestycyjne  przygotowane przez Urzędy Żeglugi Śródlądowej i Zarządy Gospodarki Wodnej, umieszczone na liście indykatywnej, będą finansowane w 100% ze środków Funduszu Spójności. Dzięki realizacji projektów polegających na:

• modernizacji  istniejącej zabudowy regulacyjnej rzeki Odry
• przebudowie przejść żeglownych
• udrożnieniu  toru wodnego
• ubezpieczeniu brzegów wraz z robotami pogłębiarskimi
• zakupie sprzętu do monitorowania ruchu statków uprawiających żeglugę na śródlądowych drogach wodnych ma zostać powstrzymany regres przyjaznej środowisku polskiej żeglugi śródlądowej.

Widać, że transport przyjazny środowisku zajmuje ważną pozycję w liście przedsięwzięć planowanych do dofinansowania ze środków unijnych w ramach okresu programowania 2007-2013. Przedsięwzięcia które zostaną wsparte pozwolą na ograniczenie negatywnych skutków intensyfikacji przewozów towarów i osób oraz promowanie rozwiązań przyjaznych środowisku.

Przedsięwzięcia w transport przyjazny środowisku to nie tylko strategiczne przedsięwzięcia o znaczeniu krajowym i ponadnarodowym. Mniejsze inwestycje i  oddziałujące na mniejszą skalę, można finansować  w ramach Regionalnych Programów  Operacyjnych Województw:

• dolnośląskie:  Priorytet 3 „Rozwój infrastruktury transportowej na Dolnym Śląsku”
• kujawsko-pomorskie: Priorytet 1 „Rozwój infrastruktury technicznej”
• lubelskie: Priorytet 5 „Transport”
• lubuskie: Priorytet 1 „Rozwój infrastruktury wzmacniającej konkurencyjność regionu”
• łódzkie: Priorytet 1 „Infrastruktura transportowa”
• małopolskie: Priorytet 4 „Infrastruktura  dla rozwoju gospodarczego”
• mazowieckie:  Priorytet 3 „Regionalny system transportowy”
• opolskie: Priorytet 3 „Transport”
• podkarpackie: Priorytet 2 „Infrastruktura techniczna”
• podlaskie: Priorytet 2 „Rozwój infrastruktury transportowej”
• pomorskie: Priorytet 4 „Regionalny system transportowy”
• śląskie: Priorytet 7 „Transport”
• świętokrzyskie: Priorytet 3 „Podniesienie jakości systemu komunikacyjnego regionu”
• warmińsko – mazurskie: Priorytet 5 „Infrastruktura transportowa regionalna i lokalna”
• wielkopolskie: Priorytet 2„Infrastrukura komunikacyjna”
• zachodniopomorskie: Priorytet 2 „Rozwój infrastruktury transportowej i energetycznej ”

Poziom dofinansowania, terminy naborów oraz podmioty, które mogą zgłaszać swoje inwestycje ustalają indywidualnie Zarządy województw. Warto jest więc śledzić strony internetowe Urzędów Marszałkowskich.

Czy inwestycję mające poprawiać stan środowiska naturalnego i ekosystemów można finansować z funduszy unijnych ? Z cała pewnością tak ! Nawet nie można lecz trzeba ! Czy tylko inwestycyjne proekologiczne wpływają na poprawę środowiska ? Nie ! Przedsięwzięcia, które promują i poprawią sytuację gałęzi transportu alternatywnych i konkurencyjnych do obciążającego środowisko naturalne transportu drogowego bardzo istotnie przyczyniają się do ochrony powietrza, ziemi i zdrowia i życia ludzi. Transport przyjazny środowisku w świetle funduszy unijnych to finansowanie rozwiązań, które  usprawniają  przewóz osób i towarów w sposób bezpieczny dla otoczenia. Kolej, metro czy żegluga śródlądowa to miejmy nadzieję tematy projektów , które w przeciągu najbliższych kilku lat, należeć będą do tych częściej realizowanych w sektorze transportu.

Artykuł pierwotnie ukazał się w „Fundusze Europejskie” marzec-kwiecień 2010